ကင္ဆာျဖစ္ေစနိုင္တဲ့ အႏၲရာယ္ရွိ ဟင္းတခြက္

ေတာင္ႀကီး၊ ၂၀၁၅ ခုႏွစ္၊ ၾသဂုတ္လ (၁၇) ရက္

ဓါတ္ပုံ - BBC

ထိုင္းနိုင္ငံ အေရွ႕ေျမာက္ပိုင္းေဒသမွာ ငါးစိမ္းနဲ႔လုပ္တဲ့ ရိုးရာအစာတစ္မ်ိဳးေၾကာင့္ ေဒသတြင္းမွာ အသည္းကင္ဆာ ျဖစ္ပြားမွု မ်ားလာတာကို ေတြ႕ရွိရၿပီးတဲ့ေနာက္မွာ ဆရာဝန္ေတြက ဒီေဘးအႏၲရယ္အတြက္ အသိပညာေပးမွုေတြ ႀကိဳးစားေဆာင္ရြက္ေနၾကပါတယ္။
ထိုင္းနိုင္ငံလူဦးေရရဲ့ သုံးပုံတစ္ပုံေလာက္ ေနထိုင္ၾကတဲ့ ထိုင္းနိုင္ငံအေရွ႕ေျမာက္ပိုင္း ပင္လယ္နဲ႔ေဝးတဲ့ Isaan (အီစံ) ကုန္းျပင္ျမင့္ဟာ ေျခာက္ေသြ႕ၿပီး အဲဒီေဒသမွာေနထိုင္သူ အမ်ားစုဟာ လာအိုမ်ိဳးႏြယ္စုေတြ ျဖစ္ၾကသလို ဆင္းရဲႏြမ္းပါးသူေတြလည္း ျဖစ္ၾကပါတယ္။ လာအိုနိုင္ငံကေတာ့ ရရာ အဆင္ေျပတဲ့ ဟင္းခတ္အေမႊးအႀကိဳင္ေတြကို ထည့္သုံးၿပီး ခပ္စပ္စပ္ ခ်က္တဲ့ ဟင္းခ်က္နည္းအဆန္းေတြေၾကာင့္ လူသိမ်ားၾကပါတယ္။
Isaan ေဒသက ျမစ္ေတြ ကန္ေတြ ရွိတဲ့ေနရာမွာဆို ဖမ္းမိတဲ့ ငါးေသးေလးေတြကို အစိမ္းလိုက္ႏုပ္ႏုပ္စင္း၊ ေဒသထြက္ ဟင္းခတ္အေမႊးအႀကိဳင္ေတြ၊ သံပုရာရည္နဲ႔ ခါခ်ဥ္ေကာင္အရွင္ေတြထည့္ၿပီး လက္နဲ႔ေရာနယ္ထားတဲ့ koi plaa ေခၚ အနံ့စူးတဲ့ ငါးစင္းေကာသုတ္ တစ္မ်ိဳးဟာ ေဒသခံေတြရဲ့ အႏွစ္ၿခိဳက္ဆုံး ရိုးရာအစားအစာတစ္ခု ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဒီဟင္းလ်ာဟာ အသက္အႏၲရာယ္ ႀကီးမားလွပါတယ္။

ဓါတ္ပုံ - BBC

ထိုင္းအေရွ႕ေျမာက္ပိုင္းေဒသက ေဒသခံေတြအၾကား အသဲကင္ဆာျဖစ္ပြားမွုႏွုန္း သိသိသာသာျမင့္တက္ေနတာ ႏွစ္ေပါင္း ဆယ္ႏွစ္ေက်ာ္ၾကာေနၿပီျဖစ္ၿပီး အမ်ိဳးသားေတြမွာဆို ကင္ဆာေရာဂါ ျဖစ္ပြားသူေတြရဲ့ တဝက္ေက်ာ္က အသဲကင္ဆာ ျဖစ္ေနၾကသူေတြပါ။
ဒီလို အသဲကင္ဆာ က်ယ္က်ယ္ျပန႔္ျပန႔္ ျဖစ္ပြားေနတာဟာ ငါးစိမ္းရဲ့ အသားမွာပါတဲ့ liver fluke လို႔ေခၚတဲ့ သန္ေကာင္ျပား ကပ္ပါးအမ်ိဳးအစားတစ္ခုနဲ႔ ဆက္ႏြယ္ေနတယ္ဆိုတာကို သိရွိေနတာ အခ်ိန္အေတာ္ၾကာၿပီ ျဖစ္ပါတယ္။
ဒါေပမယ့္ အဲဒီလို ေဒသခံေတြရဲ့ စားေသာက္ပုံ ေျပာင္းလဲေအာင္ ငါးစင္းေကာkoi plaa ကို စားခါနီးမွာ ပိုးေသေအာင္ မီးနဲ႔ခ်က္စားဖို႔ တိုက္တြန္းႏွိုးေဆာ္မွုေတြကို ၿပီးခဲ့တဲ့ ၁၀ ႏွစ္ေလာက္ကပဲ ႀကိဳးစားလုပ္ေဆာင္နိုင္ခဲ့ၾကပါတယ္။

ဓါတ္ပုံ - BBC

ကပ္ပါးပိုး ပ်ံ႕ပြားမွုအညစ္အေၾကးစြန႔္ရာကေန ကပ္ပါးပိုး ဥေတြ ေရထဲကို က်ေရာက္
ငါးစားရာကေန တဆင့္ ခႏၶာကိုယ္ထဲကို ကပ္ပါးပိုးတြယ္ကပ္ခံရသူေတြ အညစ္အေၾကးစြန႔္ရာကေန အဲဒီပိုးေတြရဲ့ ဥေတြဟာ ေရထဲကို ျပန္လည္က်ေရာက္ သံသရာလည္ၾကတာ ျဖစ္ပါတယ္။
Khon Kaen တကၠသိုလ္ရွိ အပူပိုင္းေဒသေရာဂါဆိုင္ရာ သုေတသန ဓာတ္ခြဲခန္းက Dr. Banchob Sripa ကေတာ့ ဒီကပ္ပါးေတြ လူခႏၶာကိုယ္တြင္း က်ေရာက္တဲ့ ဆက္စပ္မွုကို ေလ့လာေနတာ ႏွစ္ေပါင္း ၃၀ ေက်ာ္ရွိေနၿပီလို႔ ဆိုပါတယ္။
ဒီကပ္ပါးဟာ ၾကားခံသက္ရွိရဲ့ ခႏၶာကိုယ္တြင္း တစ္ရွူးကို ေယာင္ယမ္းေစတဲ့ ဓါတုပစၥည္းတမ်ိဳးကို ထုတ္ေပးပါတယ္။ အဲဒီ ေယာင္ယမ္းဒဏ္ရာဟာ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ၾကာလာတဲ့အခါ နာတာရွည္ ဒဏ္ရာျဖစ္လာၿပီး ကင္ဆာေရာဂါကို ျဖစ္ပြားေစတာလို႔လည္း ဆိုပါတယ္။

ဓါတ္ပုံ - BBC

တခ်ိဳ႕ေဒသေတြမွာဆို လူ ၈၀ ရာခိုင္ႏွုန္းေလာက္ဟာ ဒီကပ္ပါးေၾကာင့္ အသည္းကင္ဆာျဖစ္တာကို သူတို႔အဖြဲ႕က ေလ့လာေတြ႕ရွိရၿပီး တခ်ိဳ႕ဆို ၄ ႏွစ္အရြယ္အထိ ငယ္ရြယ္သူေတြပင္ ပါဝင္ၾကေၾကာင္း၊ ဒါေပမယ့္ အသက္ ၅၀ မတိုင္ခင္ အသဲကင္ဆာျဖစ္ပြားသူ ရွားပါးၿပီး ျဖစ္လာရင္လည္း လူနာေတြအတြက္ ေမၽွာ္လင့္ခ်က္ အနည္းငယ္သာ ရွိနိုင္တယ္လို႔ Dr. Banchob Sripa ကေျပာပါတယ္။
သူတို႔ေလ့လာမွုေတြလုပ္ေနတဲ့ တကၠသိုလ္က ေဆး႐ုံမွာေတာ့ cholangiocarcinoma လို႔ေခၚတဲ့ သည္းေျခကင္ဆာ တစ္မ်ိဳး ျဖစ္ပြားသူေပါင္းဟာ တႏွစ္ကို ၂ ေထာင္ေလာက္ ရွိၿပီး လူနာ ၂၀၀ ဝန္းက်င္ေလာက္ကိုသာ ကုသနိုင္တယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။ သူတို႔ရဲ့ အသည္းတြင္းမွာျဖစ္ေနတဲ့ ကင္ဆာက်ိတ္ကို ျဖတ္ထုတ္ ခြဲစိတ္ကုသတဲ့နည္းနဲ႔ ကုေပးေနတာလို႔လည္း Dr. Sripa ကေျပာပါတယ္။
က်န္တဲ့လူနာေတြကိုေတာ့ ေရာဂါသက္သာေစတဲ့ေဆးေပး ကုသနည္းနဲ႔ သည္းေျခရည္ႁပြန္ကို စစ္ထုတ္ေပးတဲ့ နည္းေတြနဲ႔ ကုေပးတယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။
အေကာင္းဆုံး ထိေရာက္တဲ့ ကုသမွုကေတာ့ ႀကိဳတင္ကာကြယ္မွုပဲ ျဖစ္ပါတယ္။
Dr. Sripa နဲ႔အဖြဲ႕ဟာ liver fluke သန္ေကာင္ျပား ကပ္ပါး သက္ေရာက္မွု အမ်ားဆုံးျဖစ္ပြားရာ ေဒသျဖစ္တဲ့ Khon Kaen ေတာင္ပိုင္းက Lawa Lake လို႔ေခၚတဲ့ စိုစြတ္တဲ့ေဒသတေလၽွာက္ရွိ ရြာေတြအတြက္ ေဒသအေျခစိုက္ က်န္းမာေရး ပညာေပး သင္တန္းတခုကို ဖြင့္လွစ္ထားတာျဖစ္ပါတယ္။
ပညာေပးျခင္း
ပညာေပး ေဟာေျပာတာဟာ ေနာက္မ်ိဳးဆက္ေတြကို အေထာက္အကူ ျဖစ္ေစပါတယ္
ငါးစိမ္းစားတဲ့ ေဘးအႏၲရာယ္ကို သိနိုင္ဖို႔ ပညာေပးေဟာေျပာတာဟာ ေနာက္မ်ိဳးဆက္ေတြကို အေထာက္အကူ ျဖစ္ေစပါတယ္။
ေဒသတြင္းမွာ အဓိေရာက္ဆုံးျဖစ္မယ့္ နည္းလမ္းေတြကို သုံးၿပီး ပညာေပးမွုေတြ စတင္လုပ္ေဆာင္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ေဒသတြင္းက အမ်ားရိုေသေလးစားတဲ့ ရပ္ရြာေခါင္းေဆာင္ေတြကို စုေဆာင္းၿပီး ေဆြးေႏြးေျပာဆိုတာေတြရွိသလို အေရွ႕ေျမာက္ပိုင္း ဂီတနဲ႔ဟာသေႏွာ ေျပာဆိုတာမ်ိဳးေတြနဲ႔လည္း အားျဖည့္ ေဆာင္ရြက္ခဲ့ၾကပါတယ္။
ဒါ့အျပင္ ကိုယ္တြင္းကပ္ပါးေကာင္ေတြရဲ့ ဘဝစက္ဝန္းလည္ပတ္ပုံနဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ အလြယ္တကူနားလည္နိုင္မယ့္ အခ်က္အလက္ေတြကိုလည္း သီခ်င္းေတြအျဖစ္ ေရးဖြဲ႕စပ္ဆိုခဲ့ၾကပါတယ္။
ကပ္ပါး သားေလာင္းေကာင္ေတြဟာ ငါးအသားထဲမွာ နစ္ျမဳပ္ေနတာျဖစ္ၿပီး စားသုံးလိုက္ပါက လူ႔အသည္းထဲမွာ သက္ႀကီးေကာင္ေတြအျဖစ္ ႀကီးထြားလာပါတယ္။
ဒိေနာက္ ခႏၶာကိုယ္တြင္းေရာက္တဲ့ သက္ႀကီးေကာင္ေတြက အုတဲ့ ဥေတြဟာ ခႏၶကိုယ္က စြန႔္ပစ္လိုက္တဲ့ အညစ္အေၾကးေတြနဲ႔အတူ ေရထဲျပန္လည္ ေရာက္သြားၿပီး အဲဒီဥက သားေပါက္ေတြကိုစားတဲ့ ခ႐ုတစ္မ်ိဳးရဲ့ ခႏၶာကိုယ္ကတဆင့္ ငါးေတြရဲ့ကိုယ္ထဲ ဝင္ေရာက္ၾကတာျဖစ္ပါတယ္။
Dr. Sripa နဲ႔အဖြဲ႕ဟာ ေဒသတြင္းရွိ ရြာကလူေတြကို အသည္းထဲမွာ ကပ္ပါးပိုး ရွိမရွိ သိနိုင္ဖို႔ သယ္ရလြယ္တဲ့ ultrasound စက္အေသးစားနဲ႔ ရြာေတြကို လိုက္လံ စစ္ေဆးေပးပါတယ္။
အသက္ႀကီးသူအေတာ္မ်ားမ်ားမွာ ကပ္ပါးပိုးသက္ေရာက္မွုရွိေနတာ အံ့ဩစရာေကာင္းေလာက္ေအာင္ ေတြ႕ရွိရၿပီး ဒီအခ်က္က ေဒသခံေတြဟာ ငါးစိမ္းဆက္စားေနေသးတယ္ဆိုတာကို ျပသေနပါတယ္။
တခါတေလေတာ့ ခ်က္စားတယ္၊ ဒါေပမယ့္ တခါတေလေတာ့ ေမ့သြားတယ္ ဆိုၿပီး အသက္ ၆၁ ႏွစ္အရြယ္ Jongluck Laonongkwa ဆိုသူ အမ်ိဳးသားႀကီးက ေျပာပါတယ္။ သူရဲ့ အသည္းမွာေတာ့ ကပ္ပါးေကာင္ေတြက ဖိစီးေနၿပီ ျဖစ္ပါတယ္။
အသည္းကင္ဆာက အသက္ႀကီးပိုင္းက်မွ ျဖစ္ေပၚတာမ်ား
ကပ္ပါး တြယ္ကပ္မွုဟာ အသက္ငယ္ခ်ိန္မွာ စတင္ျပန႔္ပြားေပမယ့္ အသည္းကင္ဆာက အသက္ႀကီးပိုင္းက်မွ ျဖစ္ေပၚတာ မ်ားပါတယ္။
အသည္းကင္ဆာျဖစ္ရတဲ့ အေၾကာင္းရင္းေတြကို ေဒသခံ ၆၀ ရာခိုင္ႏွုန္းေလာက္ကေတာ့ နားလည္ၿပီလို႔ ထင္ပါတယ္၊ အသည္းကပ္ပါးကိုလည္း သတိထားမိၾကပါၿပီ ဆိုၿပီး Dr. Sripa က ေျပာပါတယ္။
ဒါေပမယ့္ ၁၀ ရာခိုင္ႏွုန္းေလာက္ကေတာ့ ငါးစိမ္းကို ဆက္စားေနၾကဆဲျဖစ္ၿပီး သူတို႔ေတြဟာ မေျပာင္းလဲနိုင္ၾကဘူး၊ ဒါေၾကာင့္ က်ေနာ္တို႔အေနနဲ႔ ပတ္ဝန္းက်င္ကို ေျပာင္းလဲေပးသင့္တယ္၊ ငါးေတြကို ေရာဂါကူးစက္မွုနည္းေအာင္၊ ပိုမိုသန႔္ရွင္းေအာင္ လုပ္ရမယ္လို႔လည္း ဆိုပါတယ္။
ဒါ့အျပင္ ကပ္ပါးပိုး ဥအေရအတြက္ေလ်ာ့နည္းသြားေစဖို႔ လူေတြ အိမ္သာသုံးၾကဖို႔နဲ႔ ေရကန္ထဲကို အညစ္အေၾကးမစြန႔္ၾကဖို႔ ပညာေပးအစီအစဥ္ရဲ့ အခန္းက႑တစ္ခုအေနနဲ႔ အေလးထား လုပ္ေဆာင္ေနၾကပါတယ္။
အခုလို စည္း႐ုံးလွုံေဆာ္မွုေတြ လုပ္ေနတဲ့ရြာေတြမွာ ကပ္ပါးေၾကာင့္ ေရာဂါျဖစ္ပြားမွုႏွုန္း အေတာ္က်ဆင္းလာၿပီး တခ်ိဳ႕ေနရာမွာဆို ၁၀ ရာခိုင္ႏွုန္းေအာက္ထိ က်ဆင္းလာပါတယ္။
အသည္းကင္ဆာျဖစ္ပြားမွုႏွုန္း က်ဆင္းေအာင္ ပိုမိုအခ်ိန္ေပးလုပ္ေဆာင္ရမွာျဖစ္ေပမယ့္ လူငယ္ေတြရဲ့ စိတ္ေနသေဘာထား ေျပာင္းလဲလာမွုက အားတက္ဖို႔ေကာင္းလာပါတယ္။
အသက္ ၇၁ ႏွစ္အရြယ္ Kamphan Sapsombat ဆိုသူ အဖိုးအိုဟာ ခြဲစိတ္လို႔မရနိုင္ေတာ့တဲ့ ကင္ဆာက်ိတ္ေၾကာင့္ ေဆး႐ုံမွာ တက္ေရာက္ကုသေနရပါတယ္။ သည္းေျခရည္ႁပြန္ ပိတ္တဲ့လကၡဏာအျဖစ္ သူ႔ရဲ့အသားအေရာင္နဲ႔ မ်က္လုံးေတြဟာ အဝါေရာင္အျဖစ္ ေျပာင္းလဲေနပါၿပီ။
သူ႔ရဲ့သမီးျဖစ္သူ Rattana က သူ႔အေဖဟာ ငါးကို အစိမ္းစားလာတာ တသက္လုံးပါပဲလို႔ ေျပာဆိုခဲ့ၿပီး က်န္တဲ့သူတို႔မိသားစုေတြကေတာ့ မၾကာေသးခင္ ႏွစ္ေတြအတြင္းကပဲ ငါးစိမ္းစားတာ ရပ္လိုက္ၿပီလို႔ ေျပာပါတယ္။
သူ႔အေဖရဲ့ဘဝလို အဆုံးသတ္ရမယ့္ အသက္ေဘးအႏၲရာယ္ကို သူတို႔ ေကာင္းေကာင္းႀကီး နားလည္ခဲ့ၾကျဖစ္ပါတယ္။
(အေရွ႕ေတာင္အာရွ သတင္းေထာက္ Jonathan Head ေရးသားတဲ့ Deadly dish: the dinner that can give you cancer ေဆာင္းပါးကို ဆီေလၽွာ္ေအာင္ ျပန္ဆိုတင္ျပထားတာ ျဖစ္ပါတယ္။)

Credit – BBC ျမန္မာပိုင္း၏ “ကင္ဆာျဖစ္ေစနိုင္တဲ့ အႏၲရာယ္ရွိ ဟင္းတခြက္” ေဆာင္းပါး
http://www.bbc.com/burmese/world/2015/08/150814_deadly_fish ကို ျပန္လည္ေဖာ္ျပပါသည္။